دین یهود اولین دین زنده عالم بودکه از حیات دینی دینی ابتدایی اقوام سامی سرچشمه گرفت. اعتقاد اصلی این اقوام بادیه نشین این بود که پاره ای از اشیاء مختلف، چه طبیعی مثل کوه یا رودخانه یا چیزهای غیر طبیعی مثل تابوت یا ستون به طور ضمنی با خدای خاص آنها مرتبط است. واحدا اجتماعی این اقوام ((قبیله)) بود و هر قبیله برای خود خدای ویژه ای را به سرپرستی انتخاب کرده بود. تمام اعضای قبیله، و از جمله خدای مذکور، می باید در جهت ارتقای منافع مادی قبیله کوشیده و به دشمنان آن خسارت وارد کنند.
بنابر این مفهوم خدا به معنای یک رهبر موروثی قبیله ای بود. این نوع از دین به هیچگونه تعهدات اخلاقی در خارج از چهارچوب قبیله ای را تجویز نمی کرد. (1)
کنیسه مرکز حیات دینی یهود بوده که تا امروز هم به همین صورت ادامه یافته است. در عوض کشیش، خاخام، رهبر و آموزگار دینی مردم شده است.
کنیسه در آن زمان تبدیل به مرکز آموزش دینی مردم و تا حدود قابل ملاحظه ای مرکز زندگی اجتماعی آنها شده بود. مراسم عبادی به صورت جمعی انجام می شد. این سنت در کلیساهای مسیحی هم ادامه یافت. در حقیقت کنیسه در حکم مدل و الگوئی بود که تا حدود زیادی شکل آتی کلیسای مسیحیت را مشخص می کرد. (2)
منابع:1-رابرت ا. هیوم، ادیان زنده جهان، ص 243
2- جان بی ناس، تاریخ جامع ادیان از آغاز تا امروز، ص 368